[ Pobierz całość w formacie PDF ]
behawioralnych i poznawczych dotyczÄ…cych powstawania dewiacji seksualnych. Ponadto
podjęta zostanie próba przedstawienia genezy dewiacji seksualnych na tle podstaw teorii
uczenia siÄ™.
Modele uczenia się w ujęciu behawioralnym
Podejmijmy próbę spojrzenia na dewiację z punktu widzenia inte-gracji behawioralno-
poznawczej; podobnie dnielibyśmy połączyć aspek-ty klasycznego warunkowania z
warunkowaniem instrumentalnym i społecznymi czynnikami uczenia (z których ka\dy jest
odbierany i ro-2umiany w procesie poznania, włączając w to równie\ świadome od-dawanie
się fantazjom). Aby zrozumieć rolę ró\nych podejść w wyjaśnie-niu powstawania dewiacji
seksualnych (2), potrzebny jest krótki komen-tarz dotyczący tych kierunków. Klasyczne
warunkowanie opisał po raz Pierwszy Pawłów (3) w 1927 r. Według niego bodziec
bezwarunkowy
77
UCS (unconditionet stimulus), jakim jest jedzenie w pysku psa, vvy. wołuje bezwarunkową
odpowiedz (unconditioned response) ślj. nienie się. Jeśli proces ślinienia się jest w sposób
wystarczająco dhigj kojarzony z bodzcem obojętnym, jak np. dzwięk dzwonka, to ten obo.
jętny bodziec zaczyna funkcjonować jako tzw. bodziec warunkowy, który wywołuje ślinienie
się. Tak więc ślinienie się pod wpływem bodzca warunkowego będzie wyrazem tzw. reakcji
warunkowej. Częste powtarza-nie sekwencji: bodziec warunkowy, bezwarunkowy wzmaga
proces warun-kowania, natomiast dłu\sze zaprzestanie kojarzenia tych bodzców powo-duje
wygaśnięcie reakcji warunkowej. W niektórych sytuacjach mo\e występować proces tzw.
generalizacji bodzca. Polega on na tym, \e osobnik odpowiada na bodziec zbli\ony do bodzca
warunkowego taką samą odpowiedzią warunkową, jak w przypadku właściwego bodzca
warun-kowego.
Termin warunkowanie instrumentalne wywodzi się z Prawa Efektu sformułowanego przez
Thorndike'a. Warunkowanie instrumentalne oznacza, \e odpowiedz na dany bodziec dajÄ…ca
satysfakcję ulega wzmoc-nieniu, natomiast jeśli określonej reakcji towarzyszy nieprzyjemne
od-czucie, np. ból to reakcja ta będzie wygaszana. Opierając się na tych informacjach
Skinner (5) sformułował podstawowe zasady uczenia się polegające na wzmocnieniu lub tzw.
wzmocnieniu pozytywnym, które prowadzi do zwiększenia częstotliwości określonych
zachowań, oraz karze, czyli negatywnym wzmocnieniu, które zmniejsza występowanie tych
zachowań. Wytworzona reakcja instrumentalna jest utrzymywana w wyniku procesu
wzmocnienia i schemat występowania tych wzmoc-nień jest głównym determinantem
naszego zachowania. Zachowania społeczne, tak jak postuluje to Bandura (6), powstają w
wyniku pro-' cesów warunkowania, których podstawą są obserwacje, naśladowanie' i istnienie
pewnych wzorców społecznych. W powstawaniu zachowań społecznych nie mo\na wyró\nić
specyficznych wzmocnień. W rzeczywis-tości, proces ten przebiega w wyniku wielu
pozytywnach i negatywnych wzmocnień, które na zasadzie metody prób i błędów
dostosowują za-chowanie osobnika do obowiązujących norm społecznych. W czasie uczenia
się \ycia w społeczeństwie powstają indywidualne schematy myślowe oparte na
obserwowaniu zachowań innych; schematy te nie oznaczają ich wdro\enia w \ycie, ale są
podstawą do konstrukcji strategii* wyobra\eń i praw, które stanowią podstawę zachowań. Te
schematy myślowe wpływają przeto nie tylko na odczucia, ale i na konkretne zachowania
jednostki (7). Klasycy behawioryzmu, przedstawiciele szkoły klasycznego i instrumentalnego
warunkowania, nie w pełni doceniali roi" poznania. Współcześni badacze są zgodni co do
istotnego znaczen:
78
rocesu poznania, traktując go jako niezbędne ogniwo dla zaistnienia pomiędzy bodzcem a
reakcjÄ….
Laws i Marshall (8) wymieniają dziesięć podstawowych zasad wy-odzących się z
klasycznych, instrumentalnych i społecznych teorii * cesow uczenia się/wyjaśniających
powstanie dewiacyjnych prefe-di i zachowań seksualnych. Lavs i Marshall cytują koncepcję
Seli-(9) dotyczÄ…cÄ… celowanego, ukierunkowanego uczenia siÄ™ pole-eaiacÄ… na tym, \e osobnik
uczy się repertuaru specyficznych odpowie-Sna specyficzne bodzce, w kontekście rozwoju
seksualnych odpo-1 edzi na normatywne bodzce seksualne. W wyniku konstelacji kla-
rvcznych, instrumentalnych i społecznych procesów uczenia się, generowa-nych przez
środowisko i w du\ym stopniu mających charakter przypad-kowy istnieje
prawdopodobieństwo połączenia zachowań seksualnych fdewia yjnym bodzcem. Według
klasycznej teorii warunkowania, spa-zonl zachowanie seksualne zostaje nagrodzone P^^^
Tatem powstać reakcja warunkowa w sferze erotyzmu. Ten związek oSonego aktu
seksualnego o charakterze dewiacyjnym z uczuciem Przyjemności staje się tematem
seksualnych fantazji pojawiajÄ…cych siÄ™ w czasie masturbacji.
McGuire i wsp. (10) na podstawie badań 45 osób z dewiacjami seksualnym stwierdzili, \e
proces powstawania określonej dewiacji seksualnej jest w istocie procesem bardziej
długotrwałym mz uprzednio ądzono Autorzy ci twierdzą, \e incydent seksualny, będący
realnym doTwiadczemem/działa początkowo jedynie jako bodziec powodu-jący powstanie
fantazji w czasie masturbacji. Fantazje te, pozostając w pamięci podlegają normalnym
psychologicznym procesorr.przy-woÅ‚ywania", wpÅ‚ywajÄ…c tym samym na selekcjÄ™ »
odbiór bodzców sygnalnych. Powstaje błędne koło. Częste masturbacje nasilają natę-\eń,
fantazji. Równocześnie inne bodzce o charakterze seksualnym przestają oddziaływać lub
nawet zanikajÄ… w wyniku braku wzmocnie-nia Innym wa\nym czynnikiem w rozwoju
dewiacji seksualnych, wy-stępującym u ponad połowy badanych pacjentów, jest ich
P«eko-nanie o niezdolnoÅ›ci do prawidÅ‚owego współ\ycia seksualnego. McGuire i wsp. (10)
twierdzą, \e wyniki ich badań mogą mieć bezpośrednie znaczenie w leczeniu dewiacji
seksualnych. Poniewa\ pierwotne warun kowanie w większości przypadków dotyczy
wyłącznie treści fantaąi, równie\ i leczenie powinno być ukierunkowane na fantazje...
Pacjenci powinni być ostrzegani przed uwarunkowaniem zdolności osiągnięcia orgazmu
przez poprzedzającą go fantazję... Fantazja występująca
79
na 5 s przed orgazmem musi przedstawiać normalny stosunek płciowy..." (str. 187).
Mówiąc o nadrzędnej roli fantazji seksualnych nale\y podkreślić, \e mogą; one torować
powstawanie seksualnych zachowań dewiacyjnych wtedy, gdy ulegają procesowi
wzmocnienia, i odwrotnie, fantazje seksualne podlegające karze" będą prowadziły do
osłabienia lub wygaszenia zachowań dewiacyj. nych. Wezmy przykład ekshibicjonisty:
[ Pobierz całość w formacie PDF ]