[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Konwencja wymagała otwartego wyznawania uczuć, zaś język Cierpień młodego Wertera,
który dziś może wydać się zbyt dramatyczny i sentymentalny, jest wiernym odbiciem wcze-
snoromantycznej maniery pisania o miłości.
O. Dobijanka - Witczakowa stawia tezę, że w Cierpieniach młodego Wertera zamknięta
jest cała młodość ich autora3. Począwszy od jego lektur, poprzez poglądy, na przeżyciach
osobistych kończąc. W powieści odnajdujemy bowiem wyrazne ślady fascynacji twórczością
Rousseau i Herdera: Werter jest wrażliwy na piękno natury, ona też stanowi najczęstsze tło
jego miłosnych uniesień. Przyroda zmienia swe oblicze, towarzysząc rozwojowi uczuć boha-
tera : miłość budzi się wiosną, rozkwita latem, jesień przynosi cierpienia i walki wewnętrzne,
zima - tragiczny finał4. Również wysoka wartość, przypisywana przez bohatera czystości
dziecka i prostocie ludu, jest odbiciem poglądów wyżej wymienionych prekursorów romanty-
zmu. Samotność i wyjątkowość jednostki, pochwała nieskrępowanego indywidualizmu połą-
czonego ze szczerym aż do ekshibicjonizmu wyjawianiem intymnych uczuć - to wszystko
echa lektury Rousseau. Werter czyta Homera, by pózniej zastąpić go pieśniami Osjana, po-
dobne fascynacje literackie przeżywał w okresie studenckim Goethe. Niektóre poglądy i
upodobania bohatera powieści mają bezpośrednie zródło w biografii jej autora: na przykład
niechęć do narzuconej przez rodzinę służby publicznej, zamiłowanie do pisarstwa i kontem-
placji sztuki, krytyczne spojrzenie na ówczesne stosunki społeczne.
Gdy Goethe jako młody prawnik przybył w maju 1772 roku na praktykę sądową do
Wetzlaru, spotkał na balu młodziutką i pełną uroku Chariottę Buff oraz jej narzeczonego,
2
Zob. A. Milska, J. W. Goethe, Warszawa 1957, s. 23.
3
Zob. O. Dobijanka Witczakowa, op. cit., s. XII.
4
Por. M. Szyrocki, Dzieje literatury niemieckiej, t. I, PWN, Warszawa 1968, s. 267.
69
sekretarza poselstwa hanowerskiego, Johanna Christiana Kestnera. Zaczął bywać w domu
panny, poznał jej owdowiałego ojca i liczne rodzeństwo. Z czasem zauroczenie przerodziło
się w miłość. Charlotta wprawdzie darzyła początkującego poetę ciepłymi uczuciami, ale po-
została wierna Kestnerowi. Jej narzeczony zaprzyjaznił się zresztą z Goethem, choć drażniły
go zbyt jawne i częste przejawy fascynacji pisarza Lottą. Przyszły autor Cierpień młodego
Wertera przeżywał na przemian radosne chwile, spędzone z ukochaną i coraz częstsze mo-
menty rozterek, płynących z wyrzutów sumienia. Wiedział, że zakłóca spokój ducha i przy-
szłe szczęście narzeczonych. Toteż we wrześniu bez pożegnania wyjechał do Frankfurtu, zo-
stawiając jedynie listy z wyjaśnieniami. Uniknął tym samym otwartego konfliktu i utrzymał
przyjazń z obojgiem narzeczonych.
W końcu pazdziernika Goethem wstrząsnęła wieść o samobójczej śmierci bliskiego przy-
jaciela, Carla Wilhelma Jerusalema, brunszwickiego sekretarza legislacyjnego. Był on czło-
wiekiem wyjątkowo wrażliwym, samotnikiem o zamiłowaniach filozoficznych. Na jego de-
cyzję o samobójstwie złożyły się nieporozumienia ze zwierzchnikiem, afront towarzyski (Je-
rusalema pomówiono o fałszywe przypisywanie sobie szlachectwa) i nieszczęśliwa miłość do
kobiety zamężnej. Znamienne, że przyjaciel zastrzelił się z pistoletu pożyczonego od Kestne-
ra. Miał wówczas na sobie żółtą kamizelkę i niebieski frak. Na jego biurku znaleziono Emilię
Gallotti Lessinga. Podobnie jak powieściowy Werter strzelił sobie w skroń i umierał długo.
Pochowano go nocą, bez duchownego. Trumnę nieśli rzemieślnicy. Nietrudno w tych wszyst-
kich szczegółach odnalezć dokładne pierwowzory wielu faktów zawartych w Cierpieniach
młodego Wertera.
W 1773 roku na Goethego spadł kolejny cios: Charlotta wyszła za Kestnera, o czym po-
wiadomiono go już po fakcie, i wyjechała z mężem do Hanoweru. Wkrótce po tym zmarła
Henrietta von Roussilon, przyjaciółka i muza poety. Jej śmierć pogłębiła depresyjne nastroje
autora Fausta.
Rok pózniej przeżył on trudne chwile, gdy uwielbiana przez niego osiemnastoletnia przy-
jaciółka i powiernica Maksymiliana von La Roche została wydana za leciwego frankfurckie-
go kupca, który, niechętny zbyt częstym wizytom Goethego, dał mu jasno do zrozumienia, że
nie jest on mile widzianym w jego domu gościem. Powieściowa Lotta zyskała potem czarne
oczy Maksymiliany, zaś Albert - niektóre cechy jej męża.
Przeżycia tych trzech burzliwych lat znalazły odbicie w powieści, która, napisana w 1774
roku, dojrzewała w umyśle autora o wiele dłużej. Już w lipcu 1773 roku donosił Kestnerowi,
że zamierza na podstawie historii ich znajomości napisać dramat, potem - że pisze powieść.
Ostateczna wersja Cierpień młodego Wertera powstała jednak w ciągu kilku zaledwie tygo-
dni. Jedyną istotną zmianą, wprowadzoną pózniej, było uzupełnienie drugiego wydania po-
wieści (z roku 1787) o historię wiejskiego parobka, który, zaślepiony miłością, zabił swojego
rywala.
Goethe nigdy nie krył, że powieść ma podłoże autobiograficzne. Sam twierdził, że wypo-
sażył Wertera we własne uczucia i myśli. Oczywiście, utwór ten, mając bezpośrednie zródła
w biografii autora, jest fikcjonalną kreacją. Toteż Kestnerom, pierwowzorom postaci Lotty i
[ Pobierz całość w formacie PDF ]